Türkiye'de 2003'te faaliyete başlayan Bireysel emeklilik Sistemi (BES), özellikle 2013'te hayata geçirilen devlet katkısı teşviki ile büyük bir ivme kazandı. Sistemde 2012 sonuna kadar geçen yaklaşık dokuz yılda 3.1 milyon katılımcıya ve 20.3 milyar TL fon büyüklüğüne ulaşılırken, 2013'ten itibaren katılımcılara yıllık brüt asgari ücretin yüzde 25'ine kadar devlet katkısı ödenmeye başladı. Devlet katkısı sonrası geçen yaklaşık üç yılda, katılımcı sayısı 6.5 milyonu aşarken, fon büyüklüğü de devlet katkısıyla birlikte 51 milyar TL'yi geçti. Son 4 yılda devlet katkısı teşviki ile birlikte gerek katılımcı sayısı gerekse fon tutarı iki kat artış gösteren sistem, 1 Ocak 2017'de yürürlüğe girecek olan otomatik katılım uygulaması ile büyüme ivmesini hızlandıracak.
KATKI PAYI YÜZDE 3
Çalışanın katkı payı, prime esas kazancının yüzde 3'üne karşılık gelen tutar olacak. Bu oranı iki katına kadar artırmaya, yüzde 1'e kadar azaltmaya veya katkı payına maktu limit getirmeye Bakanlar Kurulu yetkili olacak. Bu tutar en geç, çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü, işveren tarafından şirkete aktarılacak. İşveren, katkı payını zamanında şirkete aktarmaz veya geç aktarırsa, çalışanın birikiminde oluşan parasal kayıptan sorumlu olacak. Çalışan, otomatik katılıma ilişkin emeklilik sözleşmesinde belirlenen tutardan daha yüksek bir tutarda kesinti yapılmasını işverenden talep edebilecek.
İKİ AYDA CAYMA HAKKI
Çalışan, emeklilik planına dahil olduğunun kendisine bildirildiği tarihi müteakip 2 ay içinde sözleşmeden cayabilecek. Cayma halinde, ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte 10 iş günü içinde çalışana iade edilecek. Şirket, cayma süresince ödenen katkı paylarının değer kaybetmemesini sağlayacak şekilde fon yönetiminden sorumlu olacak. Cayma hakkını kullanmayan çalışan, belirlenecek hallerde katkı payı ödemesine ara verilmesini talep edebilecek. Bir emeklilik sözleşmesi bulunan çalışanın işyerinin değişmesi halinde, yeni işyerinde bu madde kapsamında bir emeklilik planı varsa, çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılacak. Yeni işyerinde emeklilik planının bulunmaması halinde çalışan, talep ederse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşmeyle katkı payı ödemeye devam edebilecek; talep etmezse emeklilik sözleşmesi sonlandırılacak.
BİN LİRA DEVLET KATKISI
Çalışan adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı payları üzerinden devlet katkısı sağlanacak. Çalışanın cayma hakkını kullanmaması halinde, girişte bir defaya mahsus olmak üzere, bin lira ilave devlet katkısı sağlanacak. Bakanlar Kurulu, bu tutarı yarısına kadar artırmaya veya yarısına kadar azaltmaya yetkili olacak.
ÇOCUKLAR DA 'BES'LENECEK
Yeni düzenleme ile 18 yaş altının da sisteme katılımının önü açılacak. Önümüzdeki yıl yapılacak düzenlemede 18 yaşın altında olan çocuklar ve gençler velileri aracılığıyla 2017'den itibaren sisteme dâhil edilebilecek. Bu düzenleme, küçük yaşlardan itibaren düzenli tasarruf alışkanlığının kazanılması açısından büyük önem taşırken, BES'in katılımcı bazının tabana yayılması ile kapsayıcılığı da genişleyecek.
HEDEF 12 MİLYON KATILIMCI
Türkiye, 2023 yılında Cumhuriyet'in 100'üncü yılını kutlarken BES de 20 yılı geride bırakacak. OECD'nin 2015'te yayımlanan raporuna göre, 2014 yıl sonu itibariyle emeklilik yatırım fonlarının GSYİH'ye oranı OECD'ye üye olan ülkelerde yüzde 84.4. Türkiye'de ise bu oran yüzde 2. Bu gösterge, Türkiye'de emeklilik yatırım fonlarının uzun vadede büyük bir gelişim potansiyeli olduğuna işaret ediyor. 2023'te emeklilik yatırım fonlarının GSYİH içindeki payının yüzde 11'lerde oluşması bekleniyor. Devlet teşvikiyle önemli bir çıkış yakalayan bireysel emeklilik sistemi de, 2017'de yürürlüğe girecek otomatik katılım ile 2023 hedeflerine odaklandı. BES'in 2023'te 12 milyon katılımcı, 400 milyar lira fon büyüklüğüne ulaşması hedefleniyor. Otomatik katılımla birlikte sisteme 6.7 milyon çalışanın girmesi beklenirken, 10 yıllık süreçte 100 milyar liralık bir fonun birikeceği tahmin ediliyor.
YENİ SİSTEME İLİŞKİN BİLİNMESİ GEREKENLER
Otomatik katılıma kimler dahil olacak?
1 Ocak 2017 tarihinde 45 yaşını doldurmamış çalışanlar otomatik katılım kapsamında yer alacak. SSK'ya (4/a) bağlı çalışanlar ile Emekli Sandığı'na bağlı devlet memurları (4/c) otomatik katılım kapsamında yer alacak. BağKur sigortalıları (4/b) otomatik katılım kapsamında yer almayacak.
Çalışanlar ne kadar katkı payı ödeyecek, burada bir üst sınır var mı?
Prime esas kazancın yüzde 3'üne karşılık gelen tutar her ay katkı payı olarak ödenecek. Örneğin aylık 1.647 TL ücret alan asgari ücretli çalışanların ödeyeceği katkı payı tutarı aylık 50 TL olacak.
Otomatik katılımın ne gibi avantajları var?
Mevcut sistemdeki yüzde 25 devlet katkısı avantajı, çalışanlar tarafından ödenen katkı paylarına aynı hak ediş koşullarıyla sağlanacak. Yüzde 25 devlet katkısı avantajının yanı sıra çalışanlara, sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere 1000 TL tutarında ilave devlet katkısı sağlanacak.
Katkı payı ödemek istemeyenler, cayanlar ne yapacak?
Çalışanlar, emeklilik planına dâhil olduklarının kendilerine bildirildiği tarihi müteakip iki ay içinde sözleşmeden cayabilirler. Cayma durumunda katkı paylarından kesinti yapılmadan, ödenen katkı payları, varsa hesapta bulunan yatırım gelirleri ile birlikte 10 işgünü içinde çalışana iade edilir.
Cayma hakkı dolduktan sonra ayrılabilir misiniz?
Ayrılma koşullarının mevcut sistemdeki gibi belirlenmesi bekleniyor. Sistemden çıkış durumunda, sistemde elde edilen yatırım getirisine isabet eden tutar üzerinden, sistemde geçirilen süreye bağlı olarak değişen oranlarda gelir vergisi kesintisi yapılıyor.