Tuz Gölü’nün kıyısında bulunan ve eski dönemde “Totuş” olarak adlandırılan yerleşim yerinde bulunan köy mezarlarındaki şahideler, Ahlat’taki Selçuklu mezar taşlarını andırıyor.
Ankara’nın Şereflikoçhisar ilçesinin sınırları içerisinde bulunan Tuz Gölü’nün kıyısında bulunan Çavuş köyündeki mezar taşları, Bitlis’in Ahlat ilçesindeki Selçuklu Ahlat Mezarlığı’ndaki şahideler ile benzerlik gösteriyor. Tuz Gölü’nün kıyısından çıkarılan kaygan taşlar ile mezarlıkta şahide taşı olarak kullanılan malzemeler, eski dönemde “Totuş” olarak kaynaklara geçen Çavuş köyünün ev ve ahırların yapımında da kullanılıyor. Üzerlerinde herhangi bir yazı veya kitabeye rastlanmayan mezar taşları, dikkatleri üzerine çekiyor.
Çavuş köyündeki mezarlıkta bulunan mezarların, baş kısımlarının batı, ayak kısımlarının doğu yönünü gösterdiğini, dolayısıyla Müslüman mezarı olduğunu dile getiren Ankara tarihi ve kültürü üzerine çalışmalarda bulunan Şehircilik Uzmanı Abdülkerim Erdoğan, “Tuz Gölü yarımadası olarak tabir ettiğimiz bölgede ve Tuz Gölü’ne oldukça yakın bir konumda bulunan, eski adı ile ‘Totuş’ olan ve günümüzde Çavuş köyü olarak adlandırılan yerleşimdeki mezar taşları Ahlat’taki mezar taşları ile benzerlik gösterir. Üzerlerinde herhangi bir yazı ya da kitabe yoktur. Bu taşların en büyük özelliği, bölgede bulunan kaygan taş olarak tabir ettiğimiz ve blok şeklinde çıkarılan taşların kırılmadan çıkmış şekli ile getirilip mezarlarda şahide taşı olarak kullanılmaktadır” ifadelerini kullandı. “Şereflikoçhisar’ın farklı köylerinde yoktur”
Mezarlarda kullanılan taşların farklı kalınlıklarda yontularak köydeki farklı yapılarda da kullanıldığını belirten Erdoğan, “Bu durum ayrı bir güzellik oluşturmakta. Ayrı ayrı renk olduğu için farklı damarlarda elde edilen taşların duvarlarda görülmesi ile farklı bir dekor ortaya koyuyor. Buradaki mimari Şereflikoçhisar’ın farklı köylerinde yoktur” dedi.
