Teminat mektupları ve riskler boyutu

Ülkemizde insanlar, şirketler, çeşitli sektörler yıllık takribi 1 milyar dolar civarında teminat mektubu kullanıyor.
Bu mektuplar iç ve dış ticarette, sanayide, dava ve takiplerde artık günlük iş yaşamının vazgeçilmez bir parçası. Ancak pek tabiidir ki pek çoğumuz bu kadar sık kullandığımız hukuki enstrümanın iç yüzünden, şekil şemallerinden pek de haberdar sayılmayız.
Bir kere adı üzerinde. Mektup.
Bir şeyler yazıyor içinde bu mektubun, sevgiliye hasret olunan kuzene hitaben değil, garanti ihtiyacında olan biri için (muhatap) garanti isteyene (lehtar) yazılan bir temin ederim mektubu. Üçlü, ancak Banka'nın da kontrgarantisi söz konusu olunca dörtlü ilişki de söz konusu olabiliyor.Teminat mektubunun halen bir özel kanunla düzenlenmediği, 1927'de bir kararname ile iç hukukumuza girdiği, Bankalar Kanununda yer alan bir madde ile Gümrük mevzuatı gibi sair mevzuatlarda birkaç satır dışında yeter Kanuni düzenleme bulunmadığını da belirtelim. Bu yönde gerek yasal gerekse uygulama boşlukları düzenleme ihtiyacı var. Uluslararası hukukta ve yine UA sözleşmelerde ise ICC (Milletlerarası Ticaret Odası) tarafından URDG olarak adlandırılan teminat mektubu kuralları ile sıkı bir şekilde düzenlenmiş.
Mektup, ama bir çeşit kredi. Bankacılıkta gayrınakti kredi deniliyor. Hukuken kefaletten ziyade bir garanti sözleşmesi. Garanti sözleşmeleri ile kefalet sözleşmeleri arasındaki en önemli fark garanti edenin sebebe bağlılık söz konusu olmadan borçtan sorumlu olunabilmesi.
Konularına göre geçici, kesin, avans, adli işlem mektubu, vergi, gümrük, ihale ve serbest mektupları, sürelere göre süresiz ve süreli, limite göre limitli limitsiz gibi birçok türe ayrılıyor.
Özetle bir çeşit standart tip mektup türü yok. Türlüsü var ve her biri ayrı garantiler, riskler, özellikler barındırıyor.
Mektuba bağlı bir alacağı devredebilirsiniz ancak mektuptan doğan garanti hakkınızı devretmek istiyorsanız (ki özellikle uluslararası mektuplarda)devredilebilirlik şartını mektuba işletmeniz gerekli.
Teminat mektubuna haciz mümkün değil, zira bir alacak değil. Geçerli bir mektubun ödemesinin durdurulabilmesi ise ancak mahkeme kararı ile mümkün. Aksini kararlaştıramazsınız. Mahkemeler artık ihtisaslaştı ve mektup ödemesinin durdurulması çok ama çok istisnai hallerde mümkün.
Türk Müteahhitlerinin Libya Suriye gibi coğrafyalarda iş ve avanslara dair sundukları krediler için verdikleri mektupların bozulma riskleri bir ara ekonomiyi tehdit eder boyuta gelince, Kontrgaranti Arap bankasına TMSF tarafından el konulmuştu. Bu anlamda riskli zamanlarda mektuplar Bankalar ve hatta ekonomik sistem için tehdit boyutunu alabilecek, siyasi zeminde ülkeler arası krizlere gebe olacak kadar da önemli bir ekonomik enstruman.
Yine ekonomik krizler zamanında mektupları nakte çevrilmesi Bankaların yeterliliklerine göre tüm mali sistemi tehdit edebilecek seviyelere gelebileceğini de belirtelim.
Son olarak da belirteyim; hukuken çok da tehlikeli bir enstruman, verirken de alırken de özellikle düzenlenen metin içeriğine oldukça dikkat etmenizi, uzman yardımı almanızı şiddetle öneriririm. Hukukçu arkadaşlarımız bilirler, icra müdürlüklerine sunulan mektupları müdürlükler kontro edip karar veremez, mutlaka hakim denetiminden geçirmek zorundadırlar.
Aksi taktirde garanti gözü ile bakıp verdiğiniz teminat mektubunuz asker mektubu muamelesi görebilir, hak kayıpları yaşanabilir.
İşe yaraması dileklerimle, sağlıcakla kalınız.